Turgutoğulları ve Eserleri ve Konya Dar’ül Huffazları

Merhabalar değerli okurlar.

Geçen haftaki yazımızda, Oğuzların Kınık boyuna bağlı bir uç beyliği olarak Anadolu’ya göç eden ilerleyen dönemlerde ise Karamanoğulları adına hanedanlık mücadelesi veren Turgutoğulları’ nın siyasi mücadelelerini anlatmıştık. Bu hafta ise Konya’da yaptıkları hayır eserlerini anlatacağız

Turgutoğulları alışılanın aksine kendilerine verilen Konya’nın kuzeyinde yer alan Turgut ve Bayburt kazalarını ihya etmelerinin dışında Karamanoğullarının başkenti Konya’da ve Kadınhanı, Sarayönü, Ilgın, Seydişehir gibi merkezlerde yaptırdıkları eserler ile buraları ihya etmişlerdir. Bu yüzden her ne kadar Karamanoğulları içinde yer alalar da beylik olarak da kabul edilmektedirler

Karamanoğlu tebaasına mensup Bayburt, Bozkır, Bulgar, Varsak gibi diğer Türkmen aşiretlerine ait vakıf ve eser yok iken Turgutoğulları ailesi adeta hayır eserleri inşa etmede birbirleri ile yarışmıştır. Bugüne kadar Turgutoğulları’ nda vakıf tesis eden 7 erkek, 8 de kadın tespit edilmiştir.

Turgutoğlu hanedanından en çok eseri Turgut Bey'in torunu Pir Hüseyin Bey yaptırmıştır.

Bunlardan bazıları; 1408 de Sarayönü 1423 de ve Ilgın'da birer cami, Konya merkezde Kalenderler için 1429'de zaviye, dârü'l huffâz, mescit ve mektepler yaptırmıştır. Ayrıca bugün Anıt civarında kalan Amber Reis camiini tamir ettirmiştir. 1432'de Sadreddin Konevi Camii yanında kendisi ve ailesi için Turgutoğlu Türbesini inşa ettirmiştir. Geçmişte türbenin olduğu alanın üç tarafı mezarlıklar ile çevrili iken zamanla mezarlıklar kaldırılmıştır. Türbenin içi bugün boştur. Türbede Turgutoğlu ailesinden 7 kişinin yattığı bilinmektedir. 1940'lı yıllarda türbede bulunduğu bilinen son dört sanduka da müzeye kaldırılmıştır.

Bir diğer önemli hayırsever Pir Hüseyin Bey oğlu Ahmet Bey, İplikçi Cami'ni 1430/1431 yılında tamir ettirmiş ve bir çok köyün gelirini ve değirmen ve dükkânların gelirini de camiye vakfetmiştir. Ayrıca Sadreddin Konevi Türbesi ile Turgutoğlu Türbesi arasında kalan bölgeye dârü'l huffâz inşa ettirmişir

Turgutoğlu Ailesi bunlardan başka Kadınhanı'nda Turgutoğlu Ömer Zaviyesi, Seydişehir'de Rüstem Bey Türbesi inşa ettirmiştir. Konya merkezde ise Pir Ahmed Bey, Pir Hasan Bey, Hondi Hatun, Nefise Hatun, Hunt Hatun ve Bağdat Hatun kendi adlarına dârü'l huffâzlar inşa ettirmişlerdir.

Yazı da sık sık gecen dârü'l huffâzlar için ayrı bir parantez açmak istiyorum. ‘Hafızlık evi’ demek olan dârü'l huffâzlar Selçuklulardan itibaren hafız yetiştiren ve Kuran'ı ses incelikleriyle öğretmeye dönük eğitim kurumlardı. Burada alınan eğitimin ardından öğrenciler gerekli görülen yerlere imam, müezzin, hafız, cüzhan, mevlidhan olarak görevlendiriliyordu. Örneğin Turgutoğlu türbesinin vakfiyesinde “Türbede Kuran-i Kerim’i iyi okuyabilen 7 hafız ve cüzhanın her birinin günde bir cüz okuması, ayrıca Perşembe ve Pazartesi geceleri kuran okuyarak haftada bir kez Kuran-i Kerim’i hatim etmesi” istenmiştir. Bu hizmetlerinin karşılığında ise türbeye vakfedilen arazi ve dükkânlardan gelen gelirin bir kısmı ile cüzhan ve hafızların maaşları ödenmiştir.

Bu şekilde Konya’da 1476 yılında 14 adet dârü'l huffâz hizmet veriyordu. Bunlardan 9 tanesini Turgutoğlu hanedanı inşa ettirmiştir. Bu dârü'l huffâzlardan yalnızca 4 tanesi günümüze ulaşabilmiştir.

1)Gazi Alemşah mahallesinde bulunan Hacı Hasbey oğlu Mehmed Bey tarafından 1421 yılında inşa ettirilen Hasbey Dârülhuffazı

2) İstasyon Caddesi üzerinde bulunan Canbazzâde Nasuh Bey Dârülhuffazı

3) Şerafeddin Cami kuzey girişi tarafında bulunan Mehmed oğlu Hacı Ali tarafından 1429 yılında inşa ettirilen Hacı Ali Dârülhuffazı

4) Aydın Çavuş tepesinin eteklerine mescit ve çifte hamamla birlikte inşa edilen Hasbey Dârülhuffazı'nın da banisi olan Hacı Hasbey oğlu Mehmed Bey tarafından inşa ettirilen darülhuffaz.

Görüşmek dileğiyle

Kaynaklar;

İbrahim Hakkı Konyalı Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, 1997 s 767

Şükrü Taşdelen; Turgutoğulları Vakfiyelere göre beylikler dönemi, Yedi Tepe Yayınevi, 2021, sf. 94

Zeki Oral; Turgutoğulları ve Konya’daki eserleri, Çizgi Yayınevi, 2016, Sf. 15, 16

Şükriye Pınar Özyalvaç; Konya’da Turgutoğulları’nın inşa ettirdiği darülhuffazlar, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Sempozyumu - 4 (1-3 Aralık 2017) Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2018, sf. 625

Hakkı Önkal; Turgutoğullarının Konya’daki Türbesi, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Sempozyumu - 4 (1-3 Aralık 2017) Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2018, sf 611

Mustafa Akkuş; Kadı sicilleri ışığında Turgutoğulları Vakıfları, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Sempozyumu - 4 (1-3 Aralık 2017) Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları, 2018, sf 573